کتاب

كتاب الكامل البهایی فی السقیفه در قرن هفتم هجری توسط عماد الدین حسن بن علی طبری‏ در یک جلد و به  زبان: فارسی‏ نگاشته شد؛ موضوع اصلی کتاب بحث أمیرالمؤمنین علیه‌السلام است اما در آن مباحث مربوط به امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام هم آمده است، این کتاب توسط محمد شعاع فاخر به زبان عربی بر گردانده شده و در دو جلد توسط المكتبة الحیدریة قم به چاپ رسیده است.

موضوع‏  کتاب و علت نام گذاری آن: كتاب كامل بهایی نوشته عماد الدین طبری در موضوع امامت و تشیع است كه به دلیل اهداء آن به بهاء الدین محمد جوینی والی اصفهان در زمان هولاكوخان مغول این نام را یافته است.  نام دیگر این كتاب را کامل سقیفه هم گفته‌اند زیرا در خصوص غصب خلافت و جریانات بعد از رحلت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در سقیفه سخن می‌گوید. مؤلف در مقدمه می‌نویسد  كتاب مناقب الطاهرین در موضوع تولا بود و لازم بود در باره تبرا هم كتابی بنویسم و به استخاره نام آن را الكامل البهایی فی السقیفه  گذاشتم.  بیان مؤلف به فارسی كهن است و در واقع، این اثر ارزش ادبی و پارسی نیز دارد.

محتوای كتاب‏ كامل بهایی: كامل بهایی كه تالیف آنها در سال ۶۷۵ هجری به پایان رسیده در دو جلد در یك مجلد تنظیم شده است. كتاب، مشتمل بر ۲۸ باب است و هر باب دارای چندین فصل. برخی عناوین كتاب عبارتند از: بیان اعتقادات شیعه و سنی، بیان مذاهب اهل سنت و پاسخ آنها، مناقب علی علیه‌السلام، آیاتی كه بدان عمل نشد، فضیلت‏ های ساختگی كه مؤلف در این باب ۳۰ حدیث از مناقب خلفای نخست آورده و نقد كرده است. قصه سعد بن عباده، حجة الوداع و غدیر، وفات فاطمه، غلو در حب صحابه، زندگی نامه معاویه و بسیاری مباحث دیگر.

كتاب كامل بهایی در شرایطی تالیف شده كه با مسلط شدن ایلخانان و گرایش برخی از آنان به تشیع یا دست كم تسامح مذهبی آنان، فرصتی برای شیعه پیدا شد كه به بیان برخی مطالب و تالیف كتاب هایی مانند آثار عماد الدین طبری بپردازند. طبعا این آثار با نگاهی دشمنانه به اهل سنت تالیف شده و با تعابیر خاصی از خلفا و دشمنان اهل بیت علیهم‌السلام یاد می‌کند.

از آنجا كه كامل بهایی جنبه كلامی و ردیه نویسی دارد مؤلف مطالب زیادی از خود بیان كرده و مطالب منقول از دیگران را هم چندان مستند نكرده است. كتاب كامل بهایی به عنوان اثری شناخته می‌شود كه برای اولین بار برخی مطالب را نقل و طرح كرده است مانند داستان رقیه دختر امام حسین علیه‌السلام یا فرار ابو لؤلؤ به قم و كاشان و داستان ارتباط او با حضرت علی علیه‌السلام از جمله آنهاست

جایگاه، شخصیت و زندگانی عمادالدین طبری: در میان شیعیان امامی قرن ششم وهفتم دو نفر با نام عماد الدین طبری شهرت دارند و هر كدام آثاری از خود بر جای گذاشته ‏اند. یكی حسن بن علی طبری مؤلف تحفة الابرار، مناقب الطاهرین و كامل بهایی است كه تا سال ۷۰۱ در حیات بوده و دیگری محمد بن ابی ‏القاسم طبری مؤلف بشارة المصطفی است كه تا سال ۵۵۳ اطلاعی از او در دست هست. بنابراین یكی به قرن ششم و دیگری به قرن هفتم مربوط است.

درباره این دو نفر آگاهی‏ های زیادی نداریم جز آنكه از لابلای آثار آنان به مطالبی دست یافته‌اند.

آثار حسن بن علی بن محمد طبری‏: مؤلف كامل بهایی و تحفة الابرار و مناقب الطاهرین، حسن بن علی بن محمد طبری یا طبرسی است كه در مازندران متولد شده، در سال ۶۶۷ با مردمی از بروجرد مناظره‏ای داشته، در سال ۶۷۱ در قم به ترجمه كتابی مشغول بوده، و سال بعد از آن برای مناظره به اصفهان رفته است. در سال ۶۷۳ در اصفهان كتاب مناقب الطاهرین را به بهاءالدین جوینی داده و دو سال بعد كتاب كامل السقیفه را به نام همو نوشته و از این رو به كامل بهایی شهرت یافته است. در این دوره كه شیعیان به دلیل گرایش ایلخانان مغول به تشیع موقعیتی یافته بودند عالمان تلاش می‌کردند حقانیت مذهب خود را اثبات كنند.

علاوه بر این سه اثر مهم، آثار دیگر این عالم شیعی امامی عبارتند از: اسرار الامامه كه به سال ۶۹۸ و در اواخر عمرش نوشته است، اربعین بهایی در تفضیل علی علیه‌السلام، العمده، الفصیح در احكام به زبان فارسی، جوامع الدلائل در امامت به زبان عربی، عیون المجالس، معتقد الامامه و... چنانكه پیداست بیشتر آثار حسن بن محمد طبری در عقاید و بخصوص موضوع امامت و بیان فضایل علی علیه‌السلام و برتری او بر خلفای غاصب است. همچنین برخی آثار فقهی او نشان می‏دهد كه از فقهای عصر خود بوده و نظرات او نیز در كتب فقهی مطرح است.

در مجموع وی در تبیین معارف شیعه دوازده امامی تلاش زیادی كرده ولی به اقتضای دوره خود و با توجه به اینكه در این زمان شیعیان، تازه از خفقان سیاسی و فرهنگی چندین قرن سر بر آورده بودند، در آثار وی مطالبی كه محل تأمل و نقد جدی ست وجود دارد. به طوری كه برخی از این مطالب پیش از وی یافت نشده و به نظر می‌رسد طبری منشأ ورود آن به كتب متأخران شده است.

منبع: مجموعه سیره معصومین